موسیقی از لحظه ای که کودک در آغوش والدین خود لالایی می شنود، وارد زندگی او می شود و مانند یک زبان جهانی با احساسات، بدن و مغز او ارتباط برقرار می کند. پژوهش های مختلف در سال های اخیر نشان داده اند که گوش دادن، خواندن و نواختن موسیقی فقط یک سرگرمی دلنشین نیست، بلکه می تواند به طور مستقیم بر سلامت روان، رشد هیجانی، قدرت تمرکز و احساس امنیت کودکان اثر بگذارد. وقتی کودکی با یک آهنگ شاد می رقصد، یا برای بیان دلتنگی خود آهنگی آرام را تکرار می کند، در واقع در حال تنظیم هیجان ها، کاهش استرس و ساختن هویت عاطفی خود است. این فرایند اگر آگاهانه و هدفمند توسط والدین و مربیان حمایت شود، می تواند به ابزاری قدرتمند برای پیشگیری از بسیاری از مشکلات روان شناختی در آینده تبدیل شود.
مراکز معتبر علمی مانند Mayo Clinic و پروژه های پژوهشی دانشگاهی مانند Music for Childhood Well Being Initiative در دانشگاه نورث وسترن نشان داده اند که موسیقی می تواند به کاهش اضطراب، بهبود خلق، تقویت ارتباط اجتماعی و افزایش تاب آوری کودکان کمک کند. همچنین یافته های پژوهشی در زمینه رشد مغز، مانند مطالعات Brain and Creativity Institute در دانشگاه USC، حاکی از آن است که تجربه های موسیقایی در سال های ابتدایی زندگی، شبکه های عصبی مرتبط با زبان، توجه و کنترل هیجان را تقویت می کند. در این مقاله تلاش می کنیم با نگاهی علمی و در عین حال عملی، توضیح دهیم که موسیقی چگونه بر سلامت روان کودک اثر می گذارد، چه نوع فعالیت های موسیقایی برای سنین مختلف مناسب تر است و والدین چگونه می توانند با استفاده از موسیقی، محیطی امن تر، شادتر و حمایتگرتر برای فرزندان خود ایجاد کنند.
خلاصه و مقدمه عملی
اگر بخواهیم تاثیر موسیقی بر سلامت روان کودک را به زبان ساده جمع بندی کنیم، می توان گفت موسیقی برای مغز کودک همان نقشی را دارد که ورزش برای بدن ایفا می کند. موسیقی به تنظیم ضربان قلب و تنفس کمک می کند، سطح هورمون های استرس را کاهش می دهد، هورمون های شادی مانند دوپامین و سروتونین را افزایش می دهد و همزمان به کودک امکان می دهد احساسات خود را بدون نیاز به واژه های پیچیده بیان کند. پژوهش های مرور شده توسط کلینیک Mayo نشان می دهند که فعالیت های ساده ای مانند خواندن یک آهنگ تکرار شونده قبل از خواب، گوش دادن به موسیقی ملایم در زمان استرس، یا نواختن ساز های ساده، می تواند اضطراب و تنش را در کودکان به طور محسوسی کاهش دهد و احساس کنترل و آرامش بیشتری به آن ها بدهد.
از سوی دیگر، موسیقی فقط برای لحظات آرامش نیست. موسیقی ریتمیک و پرانرژی می تواند به تخلیه هیجانی سالم، افزایش اعتماد به نفس، تقویت مهارت های اجتماعی و حتی بهبود عملکرد تحصیلی کمک کند. بر اساس گزارش های سایت های تخصصی رشد کودک مانند Bright Horizons، تجربه های موسیقایی منظم، مهارت های زبانی، حرکتی، اجتماعی و شناختی کودکان را تقویت می کند. بنابراین اگر والدین بدانند چه نوع موسیقی را، در چه زمان و به چه شکل وارد زندگی روزمره فرزندشان کنند، موسیقی می تواند به یک ابزار کم هزینه، در دسترس و بسیار موثر برای حمایت از سلامت روان و تندرستی کلی کودک تبدیل شود. در ادامه، گام به گام به مبانی علمی، فواید روان شناختی، کاربرد های درمانی و راهکار های عملی استفاده از موسیقی در زندگی کودکان می پردازیم.
فهرست مطالب
- مبانی علمی تاثیر موسیقی بر مغز و روان کودک
- موسیقی، تنظیم هیجان و کاهش استرس در کودکان
- نقش موسیقی در رشد شناختی، زبانی و مهارت های اجتماعی
- موسیقی درمانی و کاربرد آن در اختلالات روانی و رفتاری کودکان
- راهنمای عملی برای والدین: چگونه موسیقی را ایمن و مفید وارد زندگی کودک کنیم
- انتخاب موسیقی مناسب و نکات ایمنی برای سلامت روان
- جمع بندی و توصیه های نهایی
- پرسش های متداول درباره موسیقی و سلامت روان کودک
مبانی علمی تاثیر موسیقی بر مغز و روان کودک
در سال های اخیر، علوم اعصاب و روان شناسی رشد توجه ویژه ای به تاثیر موسیقی بر مغز کودکان داشته اند. هنگام گوش دادن یا نواختن موسیقی، شبکه های گسترده ای در مغز درگیر می شوند؛ از نواحی شنوایی و حرکتی تا بخش هایی از قشر پیش پیشانی که مسئول تصمیم گیری، توجه و خودتنظیمی هستند. این درگیری گسترده باعث می شود که موسیقی مانند یک تمرین همه جانبه برای مغز عمل کند. مطالعات دانشگاه USC نشان داده اند کودکانی که به طور منظم در فعالیت های موسیقایی شرکت می کنند، رشد سریع تری در مسیر های عصبی مرتبط با زبان و خواندن دارند و در مهارت های توجه مداوم عملکرد بهتری نشان می دهند.
از منظر روان زیست شناختی، موسیقی بر سیستم عصبی خودکار نیز اثر می گذارد؛ سیستمی که ضربان قلب، تنفس و سطح برانگیختگی بدن را تنظیم می کند. موسیقی آرام و قابل پیش بینی می تواند باعث افزایش تغییر پذیری ضربان قلب شود؛ شاخصی که در پژوهش های نورث وسترن به عنوان نشانه تاب آوری و توانایی سازگاری با استرس در کودکان بررسی شده است. در مقابل، موسیقی بسیار تند یا همراه با محتوای هیجانی شدید، می تواند سطح برانگیختگی را بالا برده و اگر بدون نظارت یا در زمان نامناسب استفاده شود، به بی قراری و تحریک پذیری کودک دامن بزند. بنابراین، درک مکانیسم های زیستی، به والدین کمک می کند از موسیقی به صورت هدفمند و متناسب با نیاز های هیجانی فرزند خود بهره ببرند.
نکته مهم دیگر، تعامل موسیقی با سیستم پاداش مغز است. وقتی کودکی آهنگ مورد علاقه خود را می شنود، ساختار هایی مانند هسته اکومبنس فعال می شوند و هورمون هایی مانند دوپامین آزاد می شود که با احساس لذت، انگیزه و یادگیری ارتباط دارند. این فرایند نه تنها باعث می شود کودک به مشارکت در فعالیت های موسیقایی علاقه مند شود، بلکه یادگیری همراه با موسیقی را جذاب تر و پایدار تر می کند. برای مثال، بسیاری از کودکان کلمات، اعداد یا مفاهیم اجتماعی را از طریق شعر ها و آهنگ های کودکان بهتر به خاطر می سپارند، زیرا موسیقی با فعال کردن سیستم پاداش، فرایند حافظه را تقویت می کند.
موسیقی، تنظیم هیجان و کاهش استرس در کودکان
یکی از مهم ترین نقش های موسیقی در زندگی کودکان، کمک به تنظیم هیجان ها است. بسیاری از کودکان، به ویژه در سال های پیش از دبستان، هنوز مهارت کافی برای نام گذاری و توضیح احساسات خود ندارند. در این مرحله، موسیقی می تواند مانند پلی میان دنیای درونی و بیرونی عمل کند. مقاله ای در وب سایت The Children’s Society توضیح می دهد که موسیقی به کودکان اجازه می دهد احساسات پیچیده خود را بدون فشار برای صحبت کردن، تجربه و ابراز کنند. کودک ممکن است با شنیدن آهنگی غمگین اشک بریزد، یا با یک ملودی شاد، انرژی و شادی خود را تخلیه کند و این هر دو، بخشی از فرایند سالم تنظیم هیجان است.
پژوهشگران کلینیک Mayo نیز گزارش کرده اند که موسیقی می تواند در کاهش علائم اضطراب نقش موثری داشته باشد. در جلسات موسیقی درمانی، درمانگر با استفاده از ریتم های تکراری، ملودی های قابل پیش بینی و گاهی همراه کردن موسیقی با تمرین های تنفسی، به کودکان کمک می کند تا از حالت برانگیختگی شدید به حالت آرامش برسند. الگویی که در محیط خانه نیز قابل اجرا است؛ برای مثال، والدین می توانند در زمان هایی که کودک پس از مدرسه خسته یا عصبی است، چند دقیقه موسیقی ملایم پخش کنند، خودشان با تنفس های عمیق همراه شوند و کودک را تشویق کنند بدن خود را شل کند و به صدا ها گوش دهد. این کار، به تدریج به مغز کودک یاد می دهد که موسیقی یک نشانه امن برای ورود به حالت آرامش است.
از سوی دیگر، موسیقی می تواند برای مدیریت خشم و هیجان های شدید نیز به کار رود. بعضی کودکان در مواجهه با ناامیدی، دچار انفجار های رفتاری می شوند. در چنین شرایطی، پیشنهاد می شود یک فهرست از آهنگ های مورد علاقه و سازگار کودک تهیه شود تا در لحظات پرتنش، به عنوان راهی برای تخلیه هیجان و تغییر تمرکز استفاده شود. رقصیدن، کوبیدن ملایم بر طبل یا تکان دادن شیکر ها همراه با موسیقی ریتمیک، به کودک فرصت می دهد انرژی اضافی خود را به شکل غیر مخرب خارج کند. نکته کلیدی این است که والدین، پیش از رسیدن به لحظات بحران، این عادت را همراه با کودک تمرین کنند تا موسیقی به گزینه ای آشنا و در دسترس برای مدیریت هیجانات تبدیل شود.
نقش موسیقی در رشد شناختی، زبانی و مهارت های اجتماعی
فواید موسیقی برای رشد شناختی کودکان در پژوهش های متعددی مورد تاکید قرار گرفته است. همان طور که وب سایت Bright Horizons به نقل از مطالعه Brain and Creativity Institute گزارش می کند، تجربه های منظم موسیقایی در کودکی، رشد بخش هایی از مغز که مسئول پردازش زبان و خواندن هستند را تسریع می کند. کودکانی که از سنین پایین با لالایی، شعر های آهنگین و بازی های آوازی درگیر می شوند، الگو های آوایی زبان را بهتر درک می کنند، دامنه واژگان گسترده تری به دست می آورند و در مهارت های شنیداری دقیق تر عمل می کنند. ریتم و قافیه موجود در آهنگ ها، به مغز کمک می کند الگو ها را بهتر تشخیص دهد و این مهارت، بعدها در یادگیری خواندن، نوشتن و حتی ریاضیات به کار می رود.
از نظر اجتماعی، موسیقی فرصتی طلایی برای تمرین همکاری، نوبت گیری، گوش دادن به دیگران و احساس تعلق فراهم می کند. در پروژه Music for Childhood Well Being دانشگاه نورث وسترن، پژوهشگران در حال بررسی تاثیر آواز خواندن گروهی و تمرین های مشترک تنفسی بر احساس انسجام و حمایت اجتماعی کودکان هستند. نتایج اولیه نشان می دهد کودکانی که در گروه های کر یا کلاس های موسیقی مشارکت می کنند، سطح بالاتری از احساس تعلق به گروه و اعتماد به نفس اجتماعی را تجربه می کنند. تمرین هماهنگ کردن صدا، حرکت یا ساز با سایر کودکان، به آن ها می آموزد همزمان به خود و دیگران توجه کنند، با تفاوت های فردی کنار بیایند و بخشی از یک کلیت باشند.
برای والدین، استفاده از موسیقی در موقعیت های اجتماعی روزمره نیز بسیار کاربردی است. آهنگ های مشترک خانوادگی در سفر ها، تولد ها یا کار های روزمره مانند جمع کردن اسباب بازی ها، می تواند حس همدلی و همکاری را در خانواده تقویت کند. همچنین، ساختن شعر های ساده درباره احساسات، مثلا آهنگی درباره غمگین بودن، عصبانی شدن یا دلتنگی، به کودکان کمک می کند واژه های هیجانی بیشتری یاد بگیرند و در موقعیت های واقعی، با دقت بیشتری احساس خود را بیان کنند. این توانایی بیان هیجانات، یکی از مهم ترین عوامل محافظت کننده در برابر مشکلات روانی در نوجوانی و بزرگسالی است.
نمونه ای از فعالیت های موسیقایی مناسب برای سنین مختلف
| گروه سنی | نوع فعالیت موسیقایی پیشنهادی | هدف اصلی روان شناختی |
|---|---|---|
| بدون سال تا ۲ سال | لالایی، تکان های آرام با موسیقی، آهنگ های ساده تکرار شونده | ایجاد احساس امنیت، پیوند دلبستگی، تنظیم خواب و آرامش |
| ۲ تا ۵ سال | بازی های آوازی، دست زدن با ریتم، رقص آزاد، استفاده از ساز های ساده | تخلیه هیجانی، رشد زبان، هماهنگی حرکتی، افزایش اعتماد به نفس |
| ۶ تا ۱۲ سال | آموزش مقدماتی ساز، آواز گروهی، ساخت آهنگ های ساده، گوش دادن هدایت شده | تقویت توجه، خودنظم دهی، مهارت های اجتماعی، هویت شخصی و هنری |
| نوجوانی | انتخاب آگاهانه موسیقی، ساخت پلی لیست برای حالات مختلف، شرکت در گروه ها یا گروه های موسیقی | تنظیم هیجان، هویت یابی، تاب آوری، ارتباط با همسالان |
موسیقی درمانی و کاربرد آن در اختلالات روانی و رفتاری کودکان
موسیقی درمانی شاخه ای تخصصی از مداخلات روان شناختی است که در آن، درمانگر آموزش دیده با استفاده از گوش دادن فعال، نواختن، آواز خواندن، بداهه نوازی و گفت و گو درباره موسیقی، به کودک کمک می کند به اهداف درمانی مشخصی دست یابد. پژوهش هایی که توسط مراکز درمانی مانند Mayo Clinic و سایر انجمن های موسیقی درمانی منتشر شده اند نشان می دهند موسیقی درمانی می تواند در کاهش اضطراب، افسردگی، علائم پس از سانحه، مشکلات رفتاری و دشواری های تنظیم هیجان در کودکان موثر باشد. این روش به ویژه برای کودکانی که صحبت کردن درباره احساسات برایشان دشوار است، یا کودکانی که از درمان های سنتی گریزانند، جذاب و قابل پذیرش است.
در زمینه اختلال های رشد مانند اوتیسم، کم توجهی بیش فعالی و مشکلات گفتاری، موسیقی درمانی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. استفاده از ریتم های ثابت و ساختارمند، می تواند به افزایش توجه و کاهش رفتار های تکانشی کمک کند. همراه کردن موسیقی با حرکت های بدن، موجب هماهنگی بهتر حسی حرکتی می شود و آواز خواندن مشترک، فرصتی برای تمرین تماس چشمی، نوبت گیری و پاسخ به دیگران فراهم می کند. با این حال، تاکید بر این نکته ضروری است که موسیقی درمانی جایگزین تشخیص و درمان تخصصی نیست، بلکه یک مکمل قدرتمند در کنار رویکرد های استاندارد روان پزشکی و توان بخشی است.
والدینی که نگران سلامت روان فرزند خود هستند، یا کودکشان تشخیص اختلالی مانند اضطراب، افسردگی، اوتیسم یا اختلال سلوک دریافت کرده است، می توانند از روان شناس یا روان پزشک کودک خود درباره امکان استفاده از موسیقی درمانی سوال کنند. در انتخاب درمانگر، باید به آموزش رسمی در موسیقی درمانی، تجربه کار با گروه سنی کودک و همکاری با سایر متخصصان توجه شود. همچنین، مهم است که والدین بدانند موسیقی به تنهایی معجزه نمی کند، اما می تواند فرایند درمان را برای کودک قابل تحمل تر، لذت بخش تر و معنادار تر کند و پلی میان دنیای عاطفی او و فضای درمانی بسازد.
راهنمای عملی برای والدین: چگونه موسیقی را ایمن و مفید وارد زندگی کودک کنیم
برای استفاده موثر از موسیقی در حمایت از سلامت روان کودک، چند اصل ساده ولی مهم وجود دارد. نخست، استمرار و پیش بینی پذیری است. مثال کلاسیک آن، استفاده از یک آهنگ ثابت برای شروع و پایان روال خواب شبانه است. اگر هر شب در زمان مشخص، چراغ ها کم نور شوند و آهنگ ملایمی پخش شود، مغز کودک این موسیقی را با احساس امنیت و آماده شدن برای خواب پیوند می زند. اصل دوم، مشارکت فعال است. کودک فقط شنونده منفعل نباشد؛ او را تشویق کنید همراه با موسیقی بخواند، دست بزند، حرکت کند یا ساز های ساده مانند طبل، زنگ یا شیکر را امتحان کند. این مشارکت، احساس کنترل و کارآمدی را در او افزایش می دهد.
اصل سوم، توجه به ترجیحات و شخصیت کودک است. بعضی کودکان با موسیقی شلوغ و پرریتم هیجان زده و خوشحال می شوند، در حالی که برای بعضی دیگر همین موسیقی می تواند خسته کننده یا آزار دهنده باشد. بهتر است با مشاهده و گفت و گو، ببینید فرزند شما به چه نوع موسیقی، با چه حجم صدا و در چه زمان هایی واکنش بهتری نشان می دهد. همچنین می توانید همراه با کودک، پلی لیست های مختلفی برای حالت های گوناگون تهیه کنید؛ مثلا لیست آرامش برای قبل از خواب، لیست پرانرژی برای بازی های فعال، و لیست تمرکز برای انجام تکالیف. این مهارت، به کودک می آموزد به بدن و احساسات خود گوش دهد و برای تنظیم خود، ابزار هایی در اختیار داشته باشد.
نکته دیگر، استفاده از موسیقی در موقعیت های روزمره است. می توانید کار های تکراری مانند جمع کردن اسباب بازی ها، مسواک زدن یا پوشیدن لباس را با یک آهنگ کوتاه و شاد همراه کنید تا کودک آن ها را کمتر به عنوان وظیفه و بیشتر به شکل بازی تجربه کند. ساختن شعر های ساده درباره مراحل کار، باعث می شود هم مقاومت کودک کاهش یابد، هم او در حین انجام کار، مهارت های زبانی و حافظه خود را تمرین کند. در عین حال، مهم است که موسیقی به ابزار فشار تبدیل نشود؛ برای مثال، اگر کودک در شرایطی حال خوبی ندارد و نمی خواهد بخواند یا برقصید، لازم است این انتخاب محترم شمرده شود و موسیقی به عنوان الزام اضافه استفاده نشود.
انتخاب موسیقی مناسب و نکات ایمنی برای سلامت روان
با وجود فواید فراوان موسیقی، انتخاب نادرست محتوا یا استفاده افراطی می تواند سلامت روان کودک را به خطر بیندازد. نخستین نکته، توجه به سن، سطح رشد و حساسیت های کودک در انتخاب موسیقی است. برای کودکان خردسال، توصیه می شود آهنگ هایی انتخاب شود که ساختار روشن، ریتم منظم و محتوای ساده و مثبت دارند. در سنین بالاتر، کودک به طور طبیعی به سبک های متنوع تری گرایش پیدا می کند. در این مرحله، به جای ممنوعیت مطلق، بهتر است والدین با فرزند خود درباره متن ترانه ها، پیام های اصلی و احساساتی که موسیقی در او ایجاد می کند گفت و گو کنند. پژوهش های حوزه هویت نوجوانی نشان می دهند که موسیقی بخشی از فرایند هویت یابی است و تلاش برای کنترل کامل سلیقه موسیقایی نوجوان، معمولا به تعارض و پنهان کاری منجر می شود.
موضوع مهم دیگر، حجم صدا و مدت زمان گوش دادن است. صدای خیلی بلند، علاوه بر خطر آسیب به شنوایی، می تواند سطح برانگیختگی و تنش را بالا ببرد و تمرکز را مختل کند. بهتر است والدین حدود هایی برای بلندی صدا و مدت استفاده از هدفون تعیین کنند و خود نیز الگوی مناسبی در استفاده منطقی باشند. همچنین اگر کودک از موسیقی برای فرار از احساسات، درس، روابط یا خواب استفاده می کند، مثلا ساعت های طولانی با هدفون در اتاق می ماند، لازم است با حساسیت و بدون سرزنش، این الگوی رفتاری را بررسی و در صورت نیاز، از متخصص کمک گرفته شود.
در نهایت، بهتر است والدین تنوع فرهنگی و محلی را در انتخاب موسیقی در نظر بگیرند. استفاده از موسیقی سنتی، محلی یا مذهبی خانواده، می تواند حس ریشه دار بودن، هویت فرهنگی و اتصال بین نسل ها را تقویت کند و خود به عامل محافظت کننده در برابر احساس تنهایی و بی ریشگی تبدیل شود. معرفی سبک های مختلف موسیقی جهانی نیز افق دید کودک را گسترش می دهد و تحمل او را نسبت به تفاوت ها بالا می برد. مهم این است که کودک بیاموزد موسیقی یک منبع لذت، آرامش و رشد است و در عین حال، یاد بگیرد به شکل آگاهانه و مسئولانه از آن استفاده کند.
جمع بندی و توصیه های نهایی
شواهد علمی و تجربه بالینی نشان می دهند که موسیقی می تواند نقشی کلیدی در حمایت از سلامت روان کودکان ایفا کند. از تقویت رشد مغزی و مهارت های زبانی گرفته تا کمک به تنظیم هیجان، کاهش اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و بهبود مهارت های اجتماعی، موسیقی ابزاری چند بعدی و انعطاف پذیر است. استفاده هوشمندانه از موسیقی در خانه و مدرسه، می تواند فضای عاطفی امن تری برای کودکان خلق کند و آن ها را برای مواجهه با فشار های روزمره، تغییرات زندگی و چالش های آینده مقاوم تر سازد. در عین حال، تاکید بر این نکته ضروری است که موسیقی جایگزین تشخیص و درمان تخصصی در موارد اختلالات جدی نیست، بلکه مکملی ارزشمند در کنار سایر مداخلات محسوب می شود.
برای والدین، شاید مهم ترین پیام این باشد که لازم نیست موسیقیدان حرفه ای باشند تا از مزایای موسیقی بهره ببرند. خواندن یک لالایی ساده، گوش دادن مشترک به یک آهنگ، رقصیدن در اتاق نشیمن یا اجازه دادن به کودک برای ساختن آهنگ های خلاقانه خود، می تواند تاثیر عمیقی بر احساس امنیت، شادی و سلامت روان او داشته باشد. اگر احساس می کنید فرزندتان با اضطراب، غم، خشم یا مشکلات رفتاری جدی دست و پنجه نرم می کند، در کنار مراجعه به روان شناس یا روان پزشک کودک، می توانید از او درباره استفاده از موسیقی درمانی نیز سوال کنید. ترکیب دانش علمی، حمایت عاطفی خانواده و قدرت شگفت انگیز موسیقی، می تواند مسیری روشن تر و امیدوارانه تر برای رشد روانی سالم فرزندان ما فراهم کند.
پرسش های متداول درباره موسیقی و سلامت روان کودک
آیا گوش دادن زیاد کودک به موسیقی می تواند مضر باشد؟
اگر موسیقی با صدای بسیار بلند، بدون وقفه و به جای خواب، تعامل اجتماعی یا انجام مسئولیت ها استفاده شود، ممکن است برای سلامت روان و جسم کودک مضر باشد. توصیه می شود والدین حدود منطقی برای زمان و بلندی صدا تعیین کنند و به جای ممنوعیت مطلق، استفاده آگاهانه و متعادل را به کودک بیاموزند.
از چه سنی می توان موسیقی را برای حمایت از سلامت روان کودک به کار برد؟
موسیقی از ماه های اول زندگی می تواند مفید باشد. لالایی، ریتم های آرام و صدای ملایم والدین، به نوزاد احساس امنیت می دهد و به تنظیم خواب و آرامش کمک می کند. با افزایش سن، می توان به تدریج بازی های آوازی، رقص، ساز های ساده و بعد ها آموزش ساز یا آواز را اضافه کرد.
چه زمانی لازم است به جای استفاده فقط خانگی از موسیقی، به موسیقی درمانی حرفه ای مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما علائم پایدار اضطراب، افسردگی، پرخاشگری شدید، انزوا، مشکلات جدی خواب، یا اختلال های رشدی و رفتاری دارد، ابتدا باید توسط روان شناس یا روان پزشک کودک ارزیابی شود. در صورت تشخیص مشکل، می توان با مشورت متخصص، موسیقی درمانی را به عنوان یک مداخله مکمل به کار گرفت. خود درمانی با موسیقی، جایگزین ارزیابی حرفه ای در موارد جدی نیست.
