گاه ميان برداشت بزرگسالان از مهارت های اجتماعی مورد نياز كودكان تفاوتهای بسيار به چشم مي خورد و مهارتها بر حسب موقعيت متفاوت به نظر مي رسند. مثلاً معلمان در كلاس درس، آن دسته از رفتار اجتماعي را كه به آموزش مهارتهاي تحصيلي كمك مي كنند ارزشمند مي دانند. در يك تحقيق، عده اي از معلمان مهارتهايي را كه به نظم، تعاون در رفتار، پذيرش نتايج منطقي، پيروي از ضوابط و رهنمودها، پرهيز از ستيزه جويي و رفتار خودياری پايه مربوط می شود مهارت های مهمتر دانسته اند. برای مهارت هايی نظير برقراری تماس اوليه با ديگران ارزش نسبتاً كمتری قايل بوده اند.
فهرست مطالب
- مهارت های اجتماعی چیست؟
- اجزاء تشکیل دهنده مهارت های اجتماعی چیست؟
- چرا مهارتهای اجتماعی مهم هستند؟
- مزایای مهارتهای اجتماعی چیست؟
- بررسی مهارتهای اجتماعی کودک در سنین مختلف
- معرفی انواع مهارتهای اجتماعی کودک که باید به او بیاموزیم
- استراتژی‌هایی برای ارتقای مهارتهای اجتماعی چیست؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
مهارت های اجتماعی چیست؟
مسئله اجتماعی شدن و توانایی تعامل با دیگران در همه مراحل زندگی اهمیت بسیار دارد. دانشمندان مهارت های اجتماعی را این گونه تعریف می کنند: رفتارهای اکتسابی جامعه پسندی که فرد را قادر می سازد تا آن گونه با دیگران در تعامل باشد که احتمال بروز رفتارهای مثبت آنان بیشتر کرده و از واکنش های منفی آنها اجتناب ورزد. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله آموزش مهارت های زندگی به کودکان را بخوانید. در واقع مهارت های اجتماعی مجموعه رفتارهایی است که در ارتباطات فردی با سایرین به کار گرفته می شود و نتایج مثبت را به بار می آورد.
مهارتهاي اجتماعي نه تنها امكان شروع و تداوم روابط متقابل و مثبت را با ديگران فراهم مي آورد بلكه توانايي اهداف ارتباط با ديگران را نيز در شخص ايجاد مي كند. «هراندازه انسان در ارتباط با ديگران بيشتر و همه جانبه تر بتواند به هدفهاي خويش برسد، ما او را در زمينه هاي اجتماعي ماهر تر مي دانيم». در بخش هاي مختلف حتي در خانواده هاي مختلف و نيز در مقاطع گوناگون زماني، درباره ي نحوه رفتار كودكان اختلاف نظر به چشم مي خورد. بر خلاف ميل گذشته كه كودك بايد در سكوت خاص بنشيند و توجه كند، امروزه از كودكان توقع می رود با قاطعيت حرف بزنند و توانایی بیان خواسته های خود را داشته باشند.
اجزاء تشکیل دهنده مهارت های اجتماعی چیست؟
- مهارت های ارتباطی: مهارتهای کلامی، غیر کلامی، مهارت های اولیه در برقراری ارتباط، ارتباط با غریبه ها، برقراری دوستی
- مهارت های جرات ورزی: مهارتهای مربوط به توانایی “نه” گفتن، بیان نیازهای خود، شناسایی حقوق خود و دیگران، بیان خشم، انتقاد کردن، انتقاد پذیری، پذیرش محاسن خود، بیان احساسات و عقاید خود، تعریف و قدردانی از دیگران
- مهارت های مربوط به پرورش حس همکاری، مسئولیت پذیری و نوع دوستی: مهارت های مربوط به همکاری در مدرسه، همکاری در منزل و همکاری در اجتماع
- مهارت های خود گردانی: مهارت های مراقبت از خود ، هویت یابی، مطالعه و اداره امور مالی خویش
- مهارت های درک اجتماعی و شناسایی ارزش های جامعه: مهارت های مربوط به درک اجتماعی و مهارت های مربوط به شناسایی ارزش های جامعه
چرا مهارتهای اجتماعی مهم هستند؟
به نظر می‌رسد که برخی از کودکان، مانند بسیاری از بزرگسالان، به طور طبیعی مهارتهای اجتماعی بیشتری نسبت به دیگران دارند. این‌ها افرادی هستند که دیگران را جذب می‌کنند و افراد به راحتی می‌توانند با آنها دوست شوند و ارتباط برقرار کنند.
مانند هر مهارت دیگر، مهارتهای اجتماعی را هم می‌توان به سادگی آموخت. با این حال، آنچه اهمیت دارد، این است که آیا کودکان قادر به تشکیل ارتباطات معنی‌دار با دیگران هستند، می‌توانند به خوبی با افراد دیگر همدلی کنند و تعامل داشته باشند؟ داشتن این مهارتها باعث می‌شود که کودکان در شرایط نامساعد خود را به راحتی تطبیق دهند.
افراد در سنین کم بسیار بهتر مطالب را یاد خواهند گرفت. اگر کودک شما در سنین کم نمی‌تواند درخواست خود را به صورت درست و واضح بیان کند یا در کنار افراد دیگری غیر از والدین خود، شروع به گریه می‌کند، با بهبود مهارتهای اجتماعی در سن کم امکان برطرف شدن مشکلات فوق بیشتر خواهد بود.
بزرگسالان گاهی به اشتباه فرض می‌کنند که کودکان فقط برای تفریح بازی می‌کنند. اما این درست نیست. در حقیقت، کودکان بیشتر مهارتهای خود را از طریق بازی کردن به دست می‌آورند. بازی کردن روشی است که آنها دنیای اطراف خود را کشف می‌کنند و باید تشویق شوند تا مهارتهای جدید را هنگام بازی کردن یاد بگیرند. در حالی که کودک شما در حال بررسی دنیای خود از طریق بازی است، برای یادگیری مهارتهای جدید بسیار آماده است. شما به عنوان والدین باید سعی کنید که کودک خود را به انجام بازی‌های هدفمند این چنینی تشویق کنید. تشویق شما می‌تواند کودکتان را بسیار خوشحال و پرانگیزه کند.
وقتی بزرگ‌تر می‌شوند، مهم است که احساساتتان را با کودک نوپای خود در میان بگذارید، با این کار آنها قادر به درک و تفسیر احساسات دیگران و خودشان می‌شوند. از طریق صحبت در مورد چگونگی بیان و تکرار احساسات، کودکان شروع به یادگیری کلمات مرتبط با آن می‌کنند و بعدا می‌توانند از آن کلمات برای بیان احساسات خود استفاده کنند. دانستن این کلمات باعث می‌شود تا کودک شما در آینده بتواند به دور از خجالت با دیگران ارتباط برقرار کند.
مزایای مهارتهای اجتماعی چیست؟
مهارتهای اجتماعی طیف وسیعی از مزایا را به کودکان می‌دهند. این مهارتها به موفقیت بیشتر در مدرسه و روابط بهتر با همسالان خود منتهی می‌شود. بعد از تحقیقاتی که در دانشگاه ایالتی پن و دانشگاه دوک انجام شد، محققان متوجه شدند کودکان 5 ساله‌ای که در گوش دادن، به اشتراک گذاشتن وسایل و خوراکی‌ها با همسالان خود، همکاری با دیگران و دیگر مهارتهای مربوط به مهارت اجتماعی بهتر عمل می‌کنند، در دانشگاه‌های بهتری نیز قبول می‌شوند و مسیر موفق‌تری هم طی خواهند کرد.
مجله آمریکایی بهداشت عمومی تحقیقات دیگری منتشر نمود که در آن به موفقیت بیشتر کودکانی اشاره کرد که در مهدکودک روابط اجتماعی بهتری دارند. کودکانی که مهارتهای اجتماعی قوی دارند، راحت‌تر می‌توانند با همسالان خود کنار بیایند، و به احتمال زیاد سریع‌تر با هم دوست می‌شوند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله مهارت چیست را بخوانید.
روابط دوستانه با همسالان، همچنین به کودکان فرصت می‌دهد تا تقویت روابط اجتماعی پیشرفته‌تری مانند حل مساله و حل اختلافات را تمرین کنند.اما کودکانی که مهارتهای اجتماعی و عاطفی خوبی ندارند، ممکن است بیشتر در معرض خطرات و آسیب‌های زیر قرار بگیرند.
- وابستگی به کمک‌های مردمی
- مشکلات قانونی
- سو استفاده از مواد مخدر
- مشکل در ارتباط با افراد دیگر
- استرس و اضطراب ناشی از برقرار نکردن ارتباط با دیگران
همچنین محققان دریافتند که حین تقویت روابط اجتماعی کودک، سطح کورتیزول (هورمون استرس) کمتری در بدن کودک ترشح می‌شود.
بررسی مهارتهای اجتماعی کودک در سنین مختلف
به طور کلی، پروسه اجتماعی شدن کودک از سنین کم و به ترتیب زیر شروع می‌شود:
کودکان ۲ تا ۳ سال:
در این سن کودکان باید بتوانند توجه دیگران را جلب کنند. برقراری ارتباط اجتماعی به صورت کلامی را به آنها یاد دهید. (در همین حد که بتوانند سلام و خداحافظی کنند). علاوه بر این موارد، بچه‌ها در این سن باید توانایی تشخیص فردی که صحبت می‌کند را داشته باشند.
کودکان ۳ تا ۴ سال:
در این دوره، کودکان باید توانایی صحبت با عروسک‌ها یا اسباب‌بازی‌های خود را هنگام بازی داشته باشند. و ارتباط کلامی را با کلمات درست، در این سن باید به کودکان آموزش دهید.
کودکان ۴ تا ۵ سال:
در این سن، تمایل بیشتری به همکاری با بچه‌های دیگر دارند و باید بتوانند درخواست‌های خود را به صورت مستقیم دهند.
کودکان ۵ تا ۶ سال:
۵ تا ۶ سال، سنی است که کودکان باید قادر باشند دوستان خود را راضی نگه دارند و از کلماتی مثل ببخشید، لطفا، متشکرم و غیره استفاده کنند. در این سن کودکان علاقه‌ی زیادی به بازی‌های قابتی پیدا می‌کنند و باید به آنها اصول بازی جوانمردانه و اخلاقی را هم یاد دهید.
با کسب این توانایی‌ها در رده‌های سنی مختلف، مهارتهای اجتماعی فرزند شما تا حد زیادی رشد خواهند کرد.
داشتن یک برنامه‌ی منظم برای انجام بازی، درتقویت روابط اجتماعی کودک بسیار موثر است. در قالب بازی، به کودک خود قوانین مختلف و آداب معاشرت را آموزش دهید. در راستای این آموزش‌ها که بخش مهمی از مهارتهای اجتماعی هستند، میتوانید نحوه برخورد بچه‌ها با مهمانان، احترام گذاشتن آنها به بزرگترها و رعایت قوانین را به کودکان خود یاد دهید. و بچه‌ها را متوجه کنید که با چه کسانی باید ارتباط برقرار کنند و از ارتباط با چه افرادی باید خودداری کنند.
معرفی انواع مهارتهای اجتماعی کودک که باید به او بیاموزیم
1- مهارت اجتماعی – اشتراک گذاری
تمایل برای به اشتراک گذاشتن یک خوراکی یا به اشتراک گذاشتن یک اسباب‌بازی می‌تواند راهی دوستانه برای کمک به کودکان و حفظ روابط اجتماعی‌اش باشد. کودکان از سن 2 سالگی، ممکن است تمایل خود را برای سهیم شدن اسباب‌بازی یا خوراکی با دیگران نشان دهند، اما معمولا تنها زمانی این کار را انجام می‌دهند که منابع آنها فراوان است.
با این حال، کودکان بین سنین 3 تا 6 اغلب خودخواه هستند. و زمانی خوراکی خود را با دیگر هم‌سن‌های خود به اشتراک می‌گذارد که علاقه‌ای به آن نداشته باشد، زیرا حس می‌کند اگر وسیله یا خوراکی خود را با کسی تقسیم کند، لذتی که به او می‌رسد هم نصف می‌شود. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله مهارت آموزی چیست را بخوانید.
کودکان با سن 7 یا 8 سال، نسبت به عدالت بیشتر نگران می‌شوند و تمایل بیشتری برای سهیم شدن دارند. کودکانی که در مورد خودشان احساس خوبی دارند، تمایل بیشتری برای سهیم شدن با دیگران از خود نشان می‌دهند. آموزش به اشتراک گذاشتن خوراکی و اسباب‌بازی به کودکان می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس آنها نیز منجر شود.
2- مهارت اجتماعی – همکاری
همکاری به معنای کار با یکدیگر برای رسیدن به یک هدف مشترک است. کودکانی که با یکدیگر همکاری می‌کنند، در برابر درخواست دیگران محترمانه‌تر برخورد خواهند کرد و مشارکت بهتری خواهند داشت.همکاری یکی از پارامترهای اجتماعی شدن کودک است که برای دستیابی به یک جامعه موفق، ضروری است. کودک شما باید همراه با همکلاسی‌ها در زمین‌بازی و همچنین در کلاس همکاری کند.
کودکان در حدود سه سال و نیم می‌توانند با همسالان خود برای یک هدف مشترک کار کنند. برای کودکان، همکاری ممکن است هر چیزی باشد، مثل ساختن یک برج اسباب‌بازی، یا یک بازی که به مشارکت همه نیاز داشته باشد. برخی از کودکان در موقعیت‌های همکاری، نقش رهبر را برعهده می‌گیرند و برخی نقش اجرا کننده را دارند و همکاری دقیقا یعنی این نقش‌ها در کنار یکدیگر به درستی کار خود را انجام دهند.
3- مهارت اجتماعی – گوش دادن
گوش دادن فقط سکوت نیست. گوش دادن یعنی صحبت‌های طرف مقابل را به خوبی متوجه شوید و به حرف‌هایی که می‌زند دقت کنید. شنیدن هم چنین جز مهمی از ارتباط سالم و البته مهارتهای اجتماعی است. حتی می‌توان گفت بیشتر یادگیری در مدرسه، به توانایی کودک در گوش دادن به آنچه معلم می‌گوید، بستگی دارد. دادن فرصت‌های زیاد به کودک برای تمرین، می‌تواند این مهارت را تقویت کند.
گوش دادن یا شنیدن عنصر مهمی برای تقویت مهارتهای اجتماعی کودک است و حتی در بزرگسالی هم به آنها کمک می‌کند تا قبل از انجام هرکاری یا گرفتن هر تصمیمی به خوبی حرف‌ها طرف مقابل خود را بشنوند.مهم است که به کودکان خود بیاموزیم زمانی که شخصی در حال صحبت کردن است نباید به گوشی موبایل خود نگاه کنیم زیرا باعث می‌شود که تمرکز کافی نداشته باشیم و به درستی نتوانیم حرف طرف مقابل را گوش دهیم.
4- مهارت اجتماعی – پیروی از قوانین
کودکانی که با پیروی از قوانین مشکل دارند، به احتمال زیاد عواقب متعددی را تجربه خواهند کرد. از کپی کردن تکالیف خود برای به دست آوردن نمره تا مشکلات بزرگتری که با پیروی نکردن از قانون در جامعه با آن مواجه خواهند شد.
پیروی از قوانین نیز یکی از ارکان مهم برای تقویت مهارتهای اجتماعی کودک است و در آینده‌ی کودک بسیار تاثیرگذار خواهد بود. همانطور که به کودکان خود تمیزی، نظافت و خیلی مهارتهای دیگر را آموزش می‌دهید، به آنها یاد دهید که از قوانین پیروی کنند و به آن احترام بگذارند. با این حال، قبل از اینکه از کودک خود انتظار داشته باشید که به قوانین عمل کند، باید در آموزش و رفتار خود دقت کنید تا الگوی اشتباه به او یاد ندهید.
5- مهارت اجتماعی – احترام به فضای شخصی
مهم است که به بچه‌ها یاد بدهیم چطور به فضای شخصی دیگران احترام بگذارند. برای انجام این کار قوانین خانگی ایجاد کنید که کودکان را تشویق می‌کند به فضای شخصی افراد دیگر احترام بگذارند.
اگر کودک شما چیزها را از دست افراد دیگر می‌گیرد و یا هر وقت حوصله‌اش سر می‌رود، مشکلاتی را ایجاد می‌کند. اگر کودک شما به دامن آشنایان می‌رود و یا در هنگام صحبت کردن بیش از حد به افراد نزدیک است، از آن به عنوان یک لحظه آموزنده استفاده کنید. کودک خود را کنار بکشید و به برخی از مسائل مربوط به فضای شخصی به او آموزش دهید.
6- مهارت اجتماعی – ایجاد ارتباط چشمی
ارتباط چشمی خوب بخش مهمی از ارتباط و مهارتهای اجتماعی است. بعضی از بچه‌ها برای نگاه کردن به فردی که دارند صحبت می‌کنند، تقلا می‌کنند. اما در کل فرقی نمی‌کند که کودک خجالتی است و ترجیح می‌دهد به زمین خیره شود یا به سادگی حتی وقتی مشغول کار دیگری هم می‌شود، تماس چشمی را ادامه می‌دهد. مهم این است که بتواند با این ارتباط به طرف مقابل حس خوب انتقال دهد و مهارت اجتماعی خود را بهبود ببخشد.
7- مهارت اجتماعی – استفاده از آداب
گفتن لطفا و تشکر کردن و استفاده از آداب و رسوم می‌تواند راهی طولانی برای کمک به کودک شما برای جلب توجه به دلایل درست باشد. معلمان، والدین دیگر و کودکان دیگر به یک کودک خوب رفتار خواهند کرد.
البته، رفتارهای آموزشی گاهی اوقات می‌تواند مانند یک نبرد دشوار باشد.، همه بچه‌ها اجازه خواهند داد که رفتارشان گاهی از چهارچوب بیرون بزند. اما مهم این است که کودکان بدانند چگونه و در چه شرایطی باید مودب باشند، به خصوص وقتی که در خانه‌ی افراد دیگر یا در مدرسه هستند.
استراتژی‌هایی برای ارتقای مهارتهای اجتماعی چیست؟
استراتژی‌های زیر می‌توانند به ارتقای بیشتر مهارتهای اجتماعی فرزندان شما کمک کنند:
همدلی را آموزش دهید:
سناریوهای مختلفی را اجرا کنید و به کودک، یاد دهید که در این شرایط باید چه کاری انجام دهد. هربار موقعیت‌های متفاوتی را به نمایش بگذارید تا کودکتان با آنها آشنا شود.
فضای شخصی را توضیح دهید:
به فرزندان خود بگویید که هرکسی نیاز دارد که یک فضای شخصی داشته باشد و برای هر فرد حریمی وجود دارد که نباید اجازه دهد دیگران به آن وارد شوند و همینطور نباید به حریم شخصی دیگران هم وارد شد.
پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در زمینه‌های دیگر مربوط به کودکان هم والد آگاهی باشید و از مهارتهای مورد نیاز کودکان مطلع باشید.
مهارتهای اجتماعی را تمرین کنید:
برای تقویت روابط اجتماعی کودک به کودکان راه درست برای شروع یک مکالمه را آموزش دهید. بچه‌ها را متوجه کنید که چگونه باید به گروه‌های کودکان هم‌سن خود بپیوندد، یا چگونه باید با دیگران بازی کند. مهارتهای اجتماعی را در موقعیت‌های مختلف میتوانید تمرین کنید.
هر روز به مدت یک ساعت با کودک خود بازی کنید و این مهارتها را با او تمرین کنید تا در بزرگسالی به خوبی بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند. البته تقویت روابط اجتماعی کودک فقط به ایجاد ارتباط با دیگران محدود نمی‌شود و رعایت قوانین، احترام به حقوق دیگران و موارد این چنینی هم مهارت اجتماعی محسوب می‌شوند..
برای ایجاد روابط انسانی لذت‌بخش، مهم است که کودکان یاد بگیرند و این فرصت را داشته باشند تا مهارتهای اجتماعی مناسب جامعه را تمرین کنند. و وظیفه والدین است که با آموزش‌های اصولی و درست، بچه‌ها را به سمتی هدایت کنند که بتوانند در جامعه به خوبی با افراد دیگر ارتباط سالم و پایدار برقرار کنند.
سخن پایانی
شما در این مقاله با مهارت های اجتماعی در کودکان آشنا شدید. همچنین از راهکارهای تربیت کودک اجتماعی آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
دوران کودکی طلایی ترین زمان برای یاد دادن مهارت ها زندگی به افراد است که ذهن کودک بسیار فعال است.
برای این کار مهم است سعی کنید که علایق فرزندتان را در نظر بگیرید و متناسب با این علایق برای او برنامه‌ریزی کنید، همدلی را به او بیاموزید و با بازی نقش، نحوه حل تعارض‌ها را به او یاد بدهید.
